Gemeente Twenterand te beheersmatig en te weinig innovatief?

Dat zou kunnen want de meeste gemeenten zijn beheersmatig ingesteld. Dit geldt vooral voor de wat kleinere gemeenten. Gemeenten met een inwoneraantal van boven de 40.000 of meer zijn vaak de gemeenten die behalve het beheersmatige deel ook aandacht geven aan innovatie. Ondernemende ambtenaren en bestuurders krijgen in de wat grotere gemeenten meer kansen.
Bepalend voor de innovatiekracht van een gemeente is de innovatiekracht van zowel bestuurders als ambtenaren. Als een ambitieuze, maar realistische portefeuillehouder kan samenwerken met dito ambtenaren, is dit een goed vertrekpunt. Cruciaal is de rol van het ambtelijke management. Mijn ervaring, in het bedrijfsleven, is dat veel managers te beheersmatig zijn ingesteld en dat ze niet zitten te wachten op innovatieve trajecten waarvan de uitkomst niet zeker is. Het ambtelijk apparaat zal hierop zeer zeker geen uitzondering vormen. Gezien de lopende procedure om te komen tot een voordracht voor een nieuwe burgemeester zal ik het op dit moment alleen over wethouders en ambtenaren hebben. Ik schrijf na de benoeming van onze nieuwe burgemeester wel een blog over burgemeesters.

Doorsnee portefeuillehouders
Wethouders zijn over het algemeen mensen met een groot ego. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat ze ook niet maatschappelijk bevlogen kunnen zijn. Toch zie je vaak vooral de ego’s terug.
Er zijn te weinig wethouders die de maatschappelijke zaak belangrijker vinden dan hun politieke positie. Het politieke systeem werkt dit ook niet in de hand. Wie in het college niet als persoon met de vuist op tafel slaat, overleeft niet. Je moet dus ook wel een bepaald ‘type’ zijn.
Je ziet dus ook vaak dat, om te kunnen overleven, wethouders hun portefeuilles met hand en tand verdedigen en relatief weinig bereid zijn iets te delen met een collega. Ze lopen altijd de kans dat die collega er met de buit vandoor gaat en daar politiek gewin uit haalt.
Echt sterke wethouders zijn in staat met veel tact, humor en mensenkennis hun inhoudelijke ambities te verwezenlijken binnen het college. Machtswoorden zijn dan niet nodig. Ze hebben grote informele macht. Het lijkt alsof ze ‘spelen’ met hun collega’s. Er zijn er dus maar weinig van en ze werken doorgaans ook niet in de kleinere gemeenten.
Gelegenheidscoalities zijn binnen het college vaak aan de orde van de dag. Een wethouder kan op de ene dag een voorstander zijn van een ambtelijk voorstel, terwijl hij of zij een dag later 180 graden draait ten gunste van een nog hogere prioriteit (het even meegaan met een collega wethouder om uiteindelijk weer een ander persoonlijk doel te kunnen verwezenlijken).
Slechts weinig wethouders hebben zelf een inhoudelijke visie. Dit is uiteraard ook erg afhankelijk van de mate waarin ze op dit gebied worden gevoed door hun ambtenaren. In de praktijk zijn ze veelal bezig met ad hoc zaken. Dit geldt vooral voor wethouders met welzijn in hun portefeuille. Welzijn wordt vaak aangeduid met de term ‘sociale brandweer’.
Veel wethouders kicken op publiciteit. Dat is hun kans om zich te profileren richting de kiezer. Er zijn er die alleen maar daar mee bezig zijn en moeilijke beslissingen het liefst uit de weg gaan.

Doorsnee ambtenaren
Ambtenaren zijn over het algemeen ‘civil servants’. Ze zijn doorgaans loyaal aan het bestuur en aan de ambtelijk leidinggevende. De loyaliteit aan het bestuur gaat soms zover dat ambtenaren in hun advisering klakkeloos opschrijven wat de wethouder wil en omdát de wethouder het wil. Enige sensitiviteit wat dit betreft kan geen kwaad, maar een ambtenaar is toch vooral een adviseur, een expert op zijn of haar vakgebied. De meeste ambtenaren zijn beheersmatig ingesteld. Ik zou bijna zeggen, daarvoor zijn ze ambtenaar geworden. Werken als ambtenaar betekent nog steeds zekerheid, weinig kans om te worden ontslagen. Je ziet langzamerhand hierin echter een kentering ontstaan.
Ondernemende ambtenaren zijn er gelukkig tegenwoordig ook. Het gaat vaak om jonge, hoog opgeleide, ambitieuze ambtenaren die écht iets willen veranderen binnen de gemeentelijke overheid. Ze klimmen op binnen de organisatie. Binnen een beheersmatig ingestelde gemeente doen ze nog weinig kwaad, totdat hun ‘informele macht’ te groot is geworden en ze worden afgeremd. Binnen een innovatief ingestelde gemeente kunnen ze dan doorgroeien. Ambtenaren zijn professionals. Vaak zijn het ‘eigenwijze’ vakdeskundigen die hun gelijk willen halen. Hoe hoger de positie van een ambtenaar, hoe groter het risico dat het ego de inhoud gaat domineren.
Ambtenaren respecteren doorgaans elkaars positie: ‘jij bent hiervan, ik ben daarvan’. Hiermee is het werkterrein afgebakend. Een dergelijke houding werkt verkokering in de hand (niet alleen tussen afdelingen, maar ook tussen personen).
Ondernemende ambtenaren zijn vaak bezig met niet alledaagse klussen. Dit zijn doorgaans de integrale klussen, waarbij zij op tactische wijze moeten proberen heilige huisjes omver zien te krijgen. Het is slechts weinig ambtenaren gegeven dit echt voor elkaar te krijgen. Vaak zijn namelijk de randvoorwaarden om een integrale klus te klaren niet goed ingevuld.
Ondernemende ambtenaren die gefrustreerd zijn geraakt in de ‘macht van het apparaat’ gaan óf weg uit de gemeente óf kiezen voor zekerheid en passen zich uiteindelijk aan. Dit komt het niveau van het ambtenaren apparaat in dit soort gemeenten niet ten goede en werkt contra productief.

Gemeente Twenterand
Ik ben niet onder de indruk van de innovatiekracht van de gemeente Twenterand en in de loop der jaren heeft de politiek de touwtjes steeds meer in handen gegeven van de ambtenaren. Maar onze gemeente scoort over de hele linie nog wel een voldoende, er is in het algemeen goed op de winkel gepast maar er is te weinig innovatief (ondernemend) gedacht. Een foute gedachte is dat innoveren automatisch meer geld zou gaan kosten. Niets is minder waar, innovatie leidt in de meeste gevallen zelfs tot besparingen. Gemeente Twenterand kijk eens met z’n allen in de spiegel en trek jullie conclusies. Ik wil jullie deze spiegel graag voor houden. Misschien toch eens tijd voor een ondernemer in de raad?