Dualisme, wat is het en hoe werkt het.

Sinds in 1815 de eerste grondwet van kracht werd is ons politieke systeem gebaseerd op het dualisme. Dat wil zeggen een (strikte) scheiding tussen de besturende macht (ministers, gedeputeerden respectievelijk wethouders en de controlerende macht (het parlement, Provinciale Staten respectievelijk de gemeenteraad. Op landelijk niveau was hier feitelijk sprake van (ministers maken en maakten geen deel uit van het parlement, op provinciaal en gemeentelijk niveau is dit pas (na bijna 190 jaar!) doorgevoerd in 2003 (invoering van de Wet Dualisering Provinciebestuur) respectievelijk 2002 (invoering van de Wet Dualisering Gemeentebestuur).
In de Nederlandse praktijk wordt het Dualisme bemoeilijkt door het feit dat besturen (op alle niveaus) gebaseerd zijn op (soms smalle) coalities. Hierdoor is het onontkoombaar dat voorstellen vanuit het bestuur veelal worden afgestemd met de partijgenoten in de controlerende macht. Hoe kleiner de meerderheid waarop een coalitie gebaseerd, des te meer komt het dualisme onder druk. Een goed voorbeeld is de gang van zaken rond het crisisberaad. Daar is alles van te voren uitvoerig tussen bestuur en de coalitiepartijen overlegd alvorens met voorstellen te komen. In dit geval ging het zelfs nog verder, ook werkgevers en werknemers zijn vooraf gehoord. Een deel van de Tweede Kamer stond dan ook grotendeels buitenspel. Dit was, naar mijn mening ten onrechte, voor de PVV reden om het overleg in de kamer te boycotten. Overigens is de Tweede Kamer er wel in geslaagd op een aantal punten wat (kleine) aanpassingen er door te krijgen. Een strikte toepassing van het Dualisme zou naar mijn mening tot een beter en meer door de bevolking geaccepteerd beleid kunnen zorgen. Maar dan moet wel de wil aanwezig zijn om dit ook daadwerkelijk door te voeren.

Hoe zou het anders (beter) kunnen?
Ik denk dat iedereen het er over eens zal zijn dat een beleid dat gebaseerd is op een brede discussie en door een groot deel van (de vertegenwoordigers van) de bevolking wordt gedragen optimaal zou zijn. Dit vergt veel van alle partijen, de regeringspartijen verliezen macht en de oppositiepartijen kunnen zich minder vrijblijvend opstellen. Overigens zijn de termen "regeringspartij" en "oppositiepartij" natuurlijk niet houdbaar in een echt duaal systeem.
Om goed duidelijk te maken waar nu werkelijk de problematiek ligt, verduidelijk ik hierna even de gang van zaken rond verkiezingen en de vorming van coalities. De gemeenteraad wordt door de bevolking gekozen op basis van de programma's van de partijen en geven daarmee dus aan welke richting hun voorkeur heeft. Partijen die tezamen een meerderheid kunnen vormen (dus minimaal iets meer dan de helft van de bevolking vertegenwoordigen) gaan met elkaar om tafel om te kijken of zij een gezamenlijk beleid kunnen uitstippelen (hiermee wordt dus de wensen van maximaal iets minder dan de helft van de bevolking mogelijk genegeerd). Als dit lukt dan maken zij een "regeerakkoord" en gaan op basis daarvan aan het werk. Bij problemen zullen de gelederen zich sluiten en zal het gezamenlijke beleid "heilig" worden verklaard en is er dus geen ruimte voor invloed van de minderheid.


Wat zou er moeten gebeuren? Om tot een goed en afgewogen beleid te komen op basis van de gehele raad?
Ten eerste zal er vooraf tussen alle politieke partijen moeten worden afgesproken dat het dualisme volledig zal worden doorgevoerd en dat er een beleid zal worden uitgestippeld dat gebaseerd is op de wensen van de meerderheid van de raad. Als dit zo is dan volgt er na een verkiezing geen coalitieoverleg maar dan wordt er een startdebat gevoerd waarin de doelen (met tussendoelen) voor de komende vier jaar op hoofdlijnen worden vastgesteld. De uitkomst van dit debat moet tevens de profielen van de wethouders die dit beleid uit zouden kunnen voeren opleveren. Op basis van deze profielen kan vervolgens worden gesolliciteerd, waarna de wethouders door de raad aan de burgemeester, die hen uiteindelijk aanstelt, worden voorgedragen. De wethouders krijgen vervolgens een maand de tijd om een eerste schets van hun beleid waarmee zij denken de gestelde doelen te kunnen bereiken op te stellen en dit voor de raad te verdedigen.

Op deze manier ontstaat er een college dat op zakelijke argumenten (het al of niet behalen van de doelstelling) kan worden afgerekend en dat dus geen politiek hoeft te bedrijven.
Ik denk dat op deze manier de politiek voor de burgers een stuk duidelijker zal worden en zal ook het voordeel dat coalitievorming heeft (geen grote schokken in het beleid, maar geleidelijke veranderingen) zelfs nog kunnen worden uitgediept. Het vraagt wel om een heel andere manier van politiek bedrijven, voor partijen die alleen maar tegen zijn is geen ruimte en het beleid wordt een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de gehele raad. Omdat deze verandering van grote invloed is op de manier waarop politiek bedreven wordt lijkt het mij verstandig om dit eerst eens op gemeenteniveau uit te proberen. Overigens zou een verdere versplintering van partijen er wel eens automatisch toe kunnen leiden dat een dergelijk systeem wel moet worden ingevoerd. Immers als er geen stabiele coalitie gevormd kan worden dan wordt het land onregeerbaar. Maar ik denk echter niet dat de gemeente Twenterand al rijp is voor deze manier van politiek bedrijven.